Autorytet   nauczyciela

          Duże  znaczenie  dla  efektywności  pracy  dydaktyczno - wychowawczej  ma  autorytet nauczyciela, uważa tak wielu pedagogów.   Pojęcie  nauczycielskiego  autorytetu  wzbudza  jednak  wiele  kontrowersji  w  zależności  od  sposobów  jego  pojmowania.

 Z autorytetem  słowniki  kojarzą  następujące  określenia:   fachowiec, znawca,  mistrz, znaczenie, powaga, wpływ, szacunek, zaufanie, podporządkowanie się,  przywództwo.  Niektóre  jednak  z  tych  sformułowań   nie  zawsze  do  siebie  pasują  np.  nauczyciel  może  być  przez  uczniów  uznany  za  poważnego,  ale  nie  cieszyć  się  ich  zaufaniem,   może  podporządkować  sobie  klasę,  ale  nie  zyskać  jej  szacunku  czy  zaufania.

 Nauczyciel  może  posługiwać  się  w  swej  pracy  równocześnie  dwoma  rodzajami  autorytetu.   Jeden  z  nich  jest  niejako  zagwarantowany  z  racji  piastowania  stanowiska,  nadany  mu  przez  szkołę.  Jest  to  autorytet  formalny,  którego  bronią  obowiązujące  w  szkole  normy.  Powołując  się  na  nie  można  żądać  od   uczniów   respektowania   nauczycielskiego   autorytetu  formalnego. 

Drugi  z  nich  to  autorytet  nieformalny - autentyczny,  nie  jest  przez  nikogo  zagwarantowany,  nauczyciel  może  go  jedynie  sobie  wypracować.  Jest  jego  indywidualną  własnością,  która  odróżnia  go  od  innych  pracujących  w  szkole  nauczycieli.   Autorytet  ten  jest  bardzo  cenny,  wymaga  ciągłej  troski  i  pielęgnacji.  Respektowania  autentycznego  autorytetu  nie  można  od  nikogo  żądać,  można  jedynie  być  nim  przez  uczniów  obdarowanym.  Istotą  działania  autorytetu  formalnego  jest  zewnętrzny  przymus,  nakazujący  podporządkowanie.   Istotą  działania  autorytetu  autentycznego  jest  dobrowolność  podporządkowania  się.   Obydwa te  rodzaje  są  nauczycielowi  potrzebne.  Pierwszy  może  stanowić  punkt  wyjęcia  do  budowania   drugiego.  Rzeczywisty  autorytet  nauczyciela  opiera  się  na  pozytywnej  jego  ocenie  jako  reprezentanta  dorosłego  pokolenia  -  człowieka  o  głębokiej  wiedzy  i  rozległych  umiejętnościach,  rozumiejącego  młodzież,  respektującego  jej  potrzeby  i  gotowego  do  życzliwej  pomocy,  ingerującego   wówczas   gdy    zachodzi    potrzeba.    Autorytet  nauczyciela  umacniają  nie  tylko  wysokie  kwalifikacje  moralne   oraz   wyrażające    się  w  działaniu   zainteresowanie   dziećmi,  młodzież i  rozumienie  ich  potrzeb,  ale  także  życzliwość  okazywana  młodzieży,  ogólne  doświadczenie,  mądrość  życiowa,  zrównoważenie  emocjonalne.   Bardzo  ważna  jest  głęboka  wiedza  w  zakresie  nauczanego  przedmiotu.   Utrzymaniu  autorytetu  sprzyja  również  pozycja  społeczna.  Nieobojętne  okazują  się  też  czynniki  zewnętrzne  jak  schludny   wygląd,  prezencja,   choć  nie   są  one  niezbędne.

W  języku  angielskim  słowo autorytet  ma  dwa  odrębne  znaczenia authoritty  jako  autorytet  i  jako  władza.   Władza  jako  autorytet  -  w  oczach  dzieci  wszyscy  dorośli  zdają  się  posiadać  taki  autorytet.  Wydają  im  się  mądrzy,  mający  trafny  osąd,  są  bogato  poinformowani.  ...”Ten- rodzaj  władzy  pojętej  jako  autorytet  może  być  przyznany  bądź  zdobyty  na  rzeczywistej  lub  urojonej   mądrości  i  umiejętności.”...(Gordon 1995)   W  miarę jak  dziecko  „rośnie  stopniowo  odkrywa,  że  jego  dorośli  idole  nie  mają  nieograniczonej  mądrości  i  nierzadko  mylą  się  w  swoich  osądach.   Uczniowie  przeżywają  wielkie  rozczarowanie  wobec  tych  nauczycieli  gdy  zrozumieją,  że  mądrość  nie  zawsze  idzie  z  wiekiem  i  że   umiejętności  w   jednej  dziedzinie,   nie   świadczą  o   innych.

 Ważne  jest,  by  nauczyciele  zrozumieli  jak  wielki  wpływ  mogą  mieć  na  uczniów  w  rezultacie  zdobytego  autorytetu  i  jak  muszą  być  ostrożni  by  autorytet  ten   nie  wykraczał   poza   granice  ich    rzeczywistych   umiejętności.

W  miarę  jak  uczniowie  dorośleją  mądrzeją,  i  dojrzewają  - wielkość  nauczyciela  może  stopniowo  się  zmniejszać.   Nie  zasłużony  autorytet  się  kurczy,  a  autorytet  zasłużony oparty  na rzeczywistych  umiejętnościach  nauczyciela  może  wzrastać.   Młodzież  wnikliwie  obserwuje  swych  nauczycieli  i  wykazuje  szczególną  wrażliwość  na  wszelkie  niezgodności  między  lansowanymi  słownie  ideałami  a  rzeczywistym  postępowaniem.  Jeśli  dostrzeże  pewne  niezgodności  to  nauczyciel  nie  tylko  traci  autorytet,  ale  również  zmniejsza  się  radykalnie  jego  wpływ   na   uczniów   i  obniżają   możliwości   skutecznego   oddziaływania.

Cechą  nauczyciela  szczególnie  wysoko  cenioną  przez  młodzież  jest  sprawiedliwość.  Głębokie  poczucie  sprawiedliwości,  charakteryzujące  młodzież  i  wrażliwość  jaką  ona  ujawnia  w  tym  zakresie  w  kontaktach  z  nauczycielem,  nie  są  równoznaczne  z  oczekiwaniem,  aby  nauczyciel  stawiał  niskie  wymagania  i  wykazywał  łagodność  w  ocenianiu.  Nierzadko  jest  wręcz  przeciwnie -  młodzież  ceni  nauczycieli  stawiających  wysokie  wymagania,  toteż  surowość  nauczyciela  nie  obniża  jego  autorytetu,  lecz  niekiedy  wyraźnie nawet  go  podwyższa,  zwiększając   szanse  pozytywnego   oddziaływania. 

Autorytet  może  stać  się  przedmiotem  autentycznego  podziwu,   wielki  - może  jednak  budzić  przekonanie,  że  nikt  nie  jest  w  stanie  mu  dorównać.  Taki  właśnie  autorytet  może  odbierać  uczniom  ochotę  do  nauki,  powodować  zniechęcenie,  może  budzić  podziw  mieszany  z  onieśmieleniem.   Autorytet  może  blokować  aktywność  uczniów,  pozbawiać  samodzielności  i  osłabiać  motywację  do  uczenia  się.   Podobnie  jak  przymus  i  dyscyplina,  jest  on  potrzebnym,  ale  zarazem  zawodnym  i  niebezpiecznym  elementem   pracy  nauczyciela.  Powinien  być  podporządkowany  zadaniom  dydaktycznym  i  wychowawczym,  służyć  za  środek  nie  za  cel.  Nauczyciel  powinien  ukazywać  uczniom  swój  kunszt  i  rozległą  wiedzę,  ale  zarazem  jej  zwyczajność,  dostępność  i  osiągalność.

                                                                                        Jadwiga  Sołowij